Ekologia wkracza coraz śmielej niemal w każdą dziedzinę życia. Na szczęście dbałość o środowisko naturalne, to nie jest tylko chwilowy trend. Dzięki rosnącej świadomości społecznej coraz chętniej sięgamy po rozwiązania ekologiczne. W dziedzinie chemii jednym z eko-działań jest eliminowanie LZO (lotnych związków organicznych) zawartych w farbach. Dlaczego są groźne dla nas i dla przyrody oraz – przede wszystkim – jak ich unikać?

LZO/VOC – co to jest? 

LZO – lotne związki organiczne (lub VOC – Volatile Organic Compounds) stanowią dużą grupę substancji chemicznych o określonych właściwościach.

● LZO łatwo zmieniają swój stan skupienia, przechodząc w parę lub gaz i w ten sposób przedostają się do środowiska.

● Słabo rozpuszczają się w wodzie, natomiast z łatwością rozprężają się w powietrzu (tzw. wysoka prężność par).

● Temperatura wrzenia lotnych związków organicznych w warunkach normalnego ciśnienia (101,3 kPa) zawiera się w przedziale 50-250°C.

Te precyzyjnie określone parametry chemiczne, kwalifikujące daną substancję do LZO, oznaczają te związki, które w temperaturze pokojowej przedostają się do powietrza i często są niestety nieświadomie wchłaniane przez organizmy żywe.

Źródła LZO

Chemia gospodarcza i materiały budowlane to ciągle prawdziwa kopalnia LZO. Można je znaleźć w farbach na bazie rozpuszczalników, we wszelkich masach budowlanych (kleje, tynki, uszczelniacze, gips etc.), rozcieńczalnikach, produktach nabłyszczających, czyszczących i zmiękczających, w tuszach  do drukarek, odświeżaczach powietrza i w wielu innych produktach.

Lotne związki organiczne – lista najczęstszych LZO w farbach i materiałach budowlanych

Ilość szkodliwych substancji w powietrzu, którym oddychamy, zmienia się w zależności od użytej w pomieszczeniu farby, materiałów wykorzystanych do budowy i wykończenia danego wnętrza czy nawet od rodzaju kosmetyków w łazience lub wykładziny na podłodze. Ich gama jest naprawdę szeroka, a zawartość LZO zmienna – zależnie od użytej substancji. Do najczęściej spotykanych należy pięć z nich...

● Aceton – składnik farb, rozpuszczalnik, zawarty między innymi w różnego rodzaju materiałach wykończeniowych.

● Chlorek metylu, dichlorometan, trichloroetan – związki chloru będące składnikami rozpuszczalników, zmywaczy, środków czyszczących i dezynfekujących.

● Oktan, heksan, dekan – węglowodory alifatyczne znajdujące się w farbach olejnych, klejach, benzynie i we wszystkich produktach poddanych procesowi spalania. 

● Toluen, ksylen, benzen – węglowodory aromatyczne będące składnikiem farb, klejów, lakierów, mas tynkarskich i gipsowych. Przedostają się do atmosfery również w procesach spalania.

● 4-PC (4-fenylocykloheksan) – składnik farb i dywanów, wyczuwalny już przy najmniejszych stężeniach. Odpowiedzialny za „zapach nowej wykładziny”.

Oprócz LZO część związków została sklasyfikowana jako NM LZO (niemetanowe lotne związki organiczne). Głównym kryterium zakwalifikowania substancji do tej grupy jest prężność pary związku organicznego – nie mniejsza niż 0,01 kPa w temperaturze 20°C. W rezultacie opisano ponad 250 szkodliwych substancji należących do NM LZO.

Lotne związki organiczne – normy

Definicja LZO oraz dopuszczalne normy zawartości lotnych związków organicznych w farbach i lakierach zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju z dnia 8 sierpnia 2016 r. (Dz.U. 2016 poz. 1353). Dokładne wartości maksymalnych stężeń dla poszczególnych rodzajów farb zostały ujęte w tabeli.

Fot. Dopuszczalne wartości zawartości LZO w farbach i lakierach. [Źródło tabeli: Załączniki do rozporządzenia Ministra Rozwoju z dnia 8 sierpnia 2016 r. (poz. 1353); D20161353.pdf (sejm.gov.pl) (24.03.2021)]

LZO – szkodliwość 

Aby w pełni oszacować wpływ LZO na zdrowie i samopoczucie człowieka, wystarczy zdać sobie sprawę, że są one odpowiedzialne w 60% za zanieczyszczenie atmosfery, a zdecydowana większość z nich ma działanie kancerogenne (rakotwórcze). 

Wśród skutków ubocznych wdychania lotnych toksycznych substancji zanotowano:

● bóle i zawroty głowy,

● alergie wziewne (w tym objawy astmy) i skórne,

● podrażnienie śluzówki oka, nosa, gardła i ust.

Działanie rakotwórcze może się pojawić przy regularnej i/lub długotrwałej ekspozycji na działanie LZO. Zależnie od czynnika powodującego komplikacje zdrowotne, może się również objawić niewydolność niektórych narządów (wątroby, nerek, serca) oraz uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. 

Powyższe objawy dotyczą większości LZO znajdujących się w składzie części farb i rozpuszczalników. Ekspozycja na niektóre z nich może być również dramatyczna w skutkach dla poszczególnych grup osób. Przykładem jest toluen, który może uszkodzić rozwijający się płód, a trichloroetan u niektórych osób może wywołać śpiączkę.

Fot. Kombinezon ochronny i maska z pochłaniaczem zapobiegają szkodliwemu działaniu na człowieka lotnych związków organicznych zawartych w farbach lub innych produktach.

To może Cię zainteresować: Gdzie wyrzucić puszkę po farbie – zasady utylizacji opakowań i innych odpadów remontowych 

Farby ekologiczne bez LZO

Szukając bezpiecznych dla zdrowia i środowiska rozwiązań, należy sięgać po farby z jak najmniejszą, najlepiej zerową, zadeklarowaną przez producenta zawartością LZO. To idealny wybór w przypadku malowania przestrzeni dla dzieci, mieszkań, biur etc. 

Kupując farbę, przeczytaj etykietę! 

Co powinno znaleźć się w składzie farby ekologicznej, a które zapisy powinny szczególnie wzmóc czujność? Kilka praktycznych wskazówek poniżej...

● Woda – powszechny, naturalny, bezpieczny rozcieńczalnik. Powoli przemysł chemiczny odchodzi od szkodliwych rozpuszczalników i LZO, na rzecz ekologicznych i naturalnych rozwiązań. Poza wyjątkowymi sytuacjami, niemal wszędzie można już zastosować farby wodorozcieńczalne.

● Oznaczenia – wśród rozbudowanej oferty, trudno stwierdzić, na ile szkodliwa jest dana farba. Opakowania, podobnie jak wielu innych produktów, posiadają różne oznaczenia i certyfikaty. Na stronach producentów niekiedy widnieją stosowne dokumenty poświadczające przeprowadzenie badań środowiskowych.

o PZH – atest Polskiego Zakładu Higieny potwierdzający drobiazgową kontrolę produktu. Zobacz przykładowy atest PZH dla farby ekologicznej >>.

o Ecolabel – oznaczenie potwierdzające bezpieczeństwo dla środowiska i wysoką jakość produktu. Farby z tym znakiem zawierają minimalne ilości LZO.

o Certyfikat PKN – Polski Komitet Normalizacyjny potwierdza zgodność farby z polskimi normami PN-C 81914:2002. 

o Certyfikat zgodności dla LEED v4 – farby mogą być przeznaczone dla budownictwa zrównoważonego, zgodnego z wielokryterialną certyfikacją LEED v4 (Leadership in Energy and Enviromental Design).

UWAGA! Czasem zdarza się sytuacja, w której należy zmodyfikować zakupiony kolor farby. W przypadku samodzielnego dobarwiania przy użyciu powszechnie dostępnych pigmentów ważna jest zawartość LZO w tym niewielkim dodatku, ponieważ w rezultacie ta ilość lotnych substancji znajdzie się w pomalowanym wnętrzu, a farba może już wtedy nie być tak bardzo przyjazna środowisku.

Przeczytaj też: Gruntoemalia na dach – szybkoschnąca i w dodatku ekologiczna. Nowość od Polifarb Łódź!